घरदैलोमै भेटिने भएकाले पनि स्थानीय सरकारसित जनताका अपेक्षा धेरै भएको देखिन्छ । पछिल्लो पटकको निर्वाचनबाट निर्वाचित भएका जनप्रतिनिधिले कार्यभार सम्हालेको पनि २० महिना पूरा भएको छ । कतिपय स्थानीय सरकारबीच कामका विषयमा प्रतिस्पर्धा पनि भएको पाइन्छ । सधैं भेटिने भएकाले जनताले स्थानीय सरकारका हरेक गतिविधिलाई नजिकबाट नियालिरहेका हुन्छन् । कोशी प्रदेशको एकमात्रै महानगरपालिका र प्रदेशको राजधानी पनि भएकाले विराटनगरका हरेक कार्यलाई जनताले झनै नजिकबाट हेरिरहेका हुन्छन् । संविधानले स्थानीय तहलाई अधिकार दिए पनि बजेट अभावले कार्य गर्न समस्या भइरहेको विराटनगर महानगरपालिकाका मेयर नागेश कोइराला बताउँछन् । देशकै प्रमुख सहरहरु मध्येको एक विराटनगर महानगरपालिकाको विकास र भावी योजनाका विषयमा महानगरका मेयर नागेश कोइरालासँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश

कार्यभार सम्हालेपछि अहिलेसम्म के–के गर्नुभयो ?

निर्वाचित भएर मैले कार्यभार सम्हालेपछि धेरै नै काम भएका छन् । सुशासन, जवाफदेहिता र जिम्मेवारीलाई मैले उच्च प्राथमिकतामा राखेर काम गरेको छु । कर्मचारी साथीहरूले विगतमा कसले के गर्नुभयो मलाई थाहा छैन तर म आइसकेपछि सबैले इमान्दारिताका साथ आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गरिहनुभएको छ । हामी जनप्रतिनिधिले नीति बनाउने हो त्यसको कार्यान्वयन त कर्मचारीहरूले गर्ने हो । सीमित स्रोत र साधनका बीच पनि हामीले महानगरवासीका असीमित चाहना परिपूर्ति गर्न लागि परेका छौं । फुटपाथ नियन्त्रण गरेर पसल अगाडिको सेटव्याक हटाएका छौं । जसले गर्दा आवतजावत गर्न सहज भएको छ । ‘उज्यालो विराटनगर’अन्तर्गत महानगरका मुख्य सडकमा बत्ती लगाएका छौं । रातको समयमा हवाई जहाजबाट हेर्दा सबैभन्दा उज्यालो यहाँहरूले देख्नुभयो भने त्यो विराटनगर हो । यससँगै लत्रिएका तारको व्यवस्थापन गरेका छौं । सरसफाईलाई प्रभावकारी रूपमा अगाडि बढाइरहेका छौं । १९ वटै वडामा अधिकृतस्तरका सचिवको व्यवस्था, कर संकलन अभियान सञ्चालन गरेर आन्तरिक आय वृद्धि, भौतिक पूर्वाधारको निर्माणसँगै स्वास्थ्य, शिक्षालगायमा महत्वपूर्ण र दूरगामी प्रभाव पार्ने काम भएका छन् ।

सडकलाई पार्किङ निषेध गर्नुभएको थियो, तर अहिले फेरि सडकमै सवारी पार्किङ भएको देखिन्छ किन यस्तो भयो ?

सडक भनेको सहज रूपमा आवतजावत गर्नका लागि हो । यहाँहरूले पनि देख्नुभएको होला विदेशमा कहिं पनि सडकमा पार्किङ गर्ने गरेको पाइँदैन । सडक भनेको सवारी साधन आवतजावतका लागि हो । सडकमा पार्किङ निषेध गर्दा आवतजावत गर्न सहज भएको थियो । तर महानगरपालिकाको एक्लो प्रयासले मात्रै नहुँदो रहेछ । हामीले जनताका लागि काम गर्ने हो । सडकमा पार्किङ निषेध गर्दा विराटनगरको व्यापार भएन भनेर व्यापारीहरूले व्यापक गुनासो गर्नुभयो । महानगरको निर्णयकै कारण व्यापारीहरूले सटर बन्द गर्नुपर्ने अवस्था आयो भन्ने गुनासो पनि आयो हामीसित । ज्ञापनपत्र पनि दिन आउनुभयो । हाम्रा कारणले व्यापारीहरू पलायन नहोउन् भन्ने नै हो । त्यही भएर हामीले पार्किङलाई पूर्वत् अवस्थामै छाडिदियौं । तर मलाई अचम्म लाग्छ अहिले अझै सटरहरू खाली देख्छु । रोडमा हिंड्दा ‘भाडाका लागि सटर खाली छ’ भनेर लेखिएका खाली सटरहरू जताततै देखिन्छ । आखिर पार्किङका कारण त व्यापार नभएको त होइन रहेछ नि । हामीले पार्किङ खोलिदिएपछि त विराटनगरको बजार गुल्जार हुनुपर्ने होइन् ? खोई त झनै सटरहरू खाली छन् । यसको कारण के हो त ? व्यापारीहरूले बुझ्ने कुरा हो । जोगबनीका कारण यहाँको व्यापार चलेन भन्सार नाकामा कडाइ गरिदिनुप¥यो भन्दै आउनुभयो व्यापारीहरू । भन्सार नाकामा कडाइ गर्ने अधिकार हाम्रो होइन । तर पनि हामी जनताका प्रतिनिधि हौं । उहाँहरूले हामीबाट अपेक्षा राख्नु स्वभाविकै हो । त्यसपछि हामीले समन्वय गरेर सिडिओ, एसपी, भन्सार प्रमुख, राजस्व कार्यालयका प्रमुखसहित सबै सरकारवालाको बैठक राख्यौं । सम्बन्धित निकायले भन्सार नाका कडाइ गर्ने निर्णय पनि भयो । तर उद्योगी व्यापारीहरूकै असहयोगका कारण भन्सार नाका कडाइ गर्ने निर्णय प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन हुन सकेन । महानगरले त समन्वय गरिदिने हो । हामीले भन्सारमा लगेर हाम्रा प्रहरी राख्ने होइन । त्यो हाम्रो क्षेत्राधिकारभित्र पनि पर्दैन । तर भन्सार नाका कडाइ गर्ने भनेर निर्णय भइसकेपछि सम्बन्धित निकायलाई खबरदारी गर्ने दायित्व त यहाँका उद्योगी व्यवसायी र उनीहरूको संगठनको जिम्मेवारी हो नि । तर उहाँहरूले गर्नुभएन । हाम्रोतर्फबाट विराटनगरको व्यापार प्रवद्र्धन र व्यवस्थित बनाउने काममा कहिंकतै कमी भएको जस्तो लाग्दैन । सबै काम महानगरले मात्रै गरेर पनि साध्य छैन । विराटनगर बनाउने दायित्व सबैको हो भन्ने मलाई लाग्दछ ।

विराटनगर महानगरपालिका भएर पनि आर्थिक रूपमा चाहिं किन कमजोर ?

विराटनगर महानगरपालिकाको आन्तरिक स्रोत एकदमै कमजोर छ । जबसम्म महानगरको आन्तरिक स्रोत बलियो हुँदैन तबसम्म जनअपेक्षाअनुसार कार्य गर्न सक्दैनौं । जनताका आकांक्षा पूरा गर्न हामीसित पर्याप्त बजेट हुनुपर्छ । बजेट नभएपछि जनताका आकांक्षा पूरा गर्न निकै गाह्रो हुँदोरहेछ । तर, पनि सीमित स्रोत र साधनबाट पनि जनताका असीमित चाहना परिपूर्तिमा लागिपरेका छौं । अघिल्लो आर्थिक वर्ष हामीले ६४ करोड ५ लाख राजस्व संकलन गरेका थियौं । त्यसमध्ये ३५ करोड पुरानो दायित्व भुक्तानी गरेका छौं । पुरानो दायित्व सिर्जना भई आएका योजना तथा कार्यक्रमहरूको भुक्तानी अझै पनि भइरहेको छ । आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ सम्म रहेको १ अर्ब ६३ करोड ५७ लाख बेरुजुमध्ये १ अर्ब १९ करोड ४२ लाख अर्थात् ७३ प्रतिशत फछ्र्यौट गर्न सफल भएका छौं । बेरुजु फछ्र्यौट गर्ने महानगरपालिकाहरूमध्ये विराटनगर दोस्रो भएको छ । आगामी दिनमा बेरुजुलाई शून्यतातर्फ लाने प्रयन्त गरिरहेका छौं । महानगरले चालु आर्थिक वर्षको ६ महिनामा २१ करोड ७ लाख ९६ हजार रूपैयाँ आन्तरिक राजस्व संकलन गरेको छ । महानगरले चालु आर्थिक वर्ष ८९ करोड ५० लाख रूपैयाँ राजस्व संकलन गर्ने लक्ष्य राखेको छ । पुस मसान्तसम्म लक्ष्यको २३ दशमलव ५५ प्रतिशतमात्रै आन्तरिक राजस्व संकलन गरेका छौं । यो हिसाबले आन्तरिक राजस्वमा लक्ष्य पूरा गर्न निकै कठिन देखिएको छ ।

बजेट अभावकै कारण प्रमुखले बनाउने (नगरस्तरीय) बजेट नबनाउनु भएको हो ?

हरेक पालिकाले नगरस्तरीय बजेट बनाउने गरेका छन् । तर विराटनगर महानगरपालिकाले चालु आर्थिक वर्षमा नगरस्तरीय बजेट बनाउन सकेन । त्यसको मुख्य कारण भनेको बजेट अभाव नै हो । कागजमा मात्रै बजेट बनाएर भएन । स्रोत हुनुप¥यो । नगरस्तरीय बजेट नबन्दा विगतदेखि पाउँदै आएका धेरै संघसंस्थाले यसपटक बजेट पाउनु भएन । अहिले पनि थुप्रै संघसंस्था बजेट माग्दै आउनुहुन्छ । बजेट छैन भन्यो भने रिसाएर जानुहुन्छ । बजेट भइभई नदिएको होइन । यदि हुन्थ्यो भने त यहींको विकासका लागि खर्च गर्ने हो नि, हामी जनप्रतिनिधिले त्यो बजेट घर लाने होइन । यो कुरा बुझिदिन सबैलाई आग्रह गर्दछु । महानगरको आर्थिक अवस्था बुझिदिन म विराटनगरवासीलाई हार्दिक अनुरोध पनि गर्दछु ।

बजेट अभावका बीच विकास निर्माणका कार्यहरू चाहिं कसरी अगाडि बढिरहेका छन् ?

हामीसित भएको स्रोत अनावश्यक क्षेत्रमा खर्च गरेका छैनौं । हामीसँग भएको सीमित स्रोत र साधनलाई महानगरवासीको हितमा अधिकतम प्रयोग गरिरहेका छौं । सीमित स्रोतबाटै भए पनि भौतिक पूर्वाधार निर्माणको कार्यलाई तीव्रता दिइरहेका छौं । रानीपोखरी, मण्ठापोखरी, प्रधानमन्त्री पार्क, बाल उद्यान, सन्ध्याकालीन आरती स्थल, महानगरको प्रशासनिक भवन, बहुप्राविधिक विद्यालय, विराटनगर ५ र ६ स्थित विएफएम अगाडिको सडक, विराटनगर–१३ स्थित आँखा अस्पताल अगाडिको सडक, विराटनगर–८ स्थित विश्वकर्मा चोकदेखि रेल्वे हुँदै सिंघियासम्मको सडकसहित १ अर्ब १५ करोडभन्दा बढी विभिन्न योजनाहरू कार्यान्वयनको चरणमा रहेका छन् । महानगरको प्रशासनिक भवनको हालसम्म ३५ प्रतिशतभन्दा बढी निर्माण कार्य सम्पन्न भइसकेको छ । आगामी आर्थिक वर्षभित्र निर्माण सम्पन्न गरी नयाँ प्रशासनिक भवनबाट कार्य प्रारम्भ गर्ने लक्ष्य रहेको छ । करिब २२ करोड लागतको वीरेन्द्र सभागृह निर्माण सम्पन्न भई हस्तान्तरणको चरणमा पुगेको छ । विराट राजाको दरबार परिसरमा झण्डै १ करोड लागतमा पोखरी निर्माण भइसकेको छ । विराटनगरवासीलाई स्वच्छ खानेपानी उपलब्ध गराउने हाम्रो प्रतिबद्धतानुसार जाइकाको आर्थिक सहयोगमा निर्माण हुने खानेपानी आयोजना ठेक्का प्रक्रियामा गइसकेको छ । सडक, ढल, नाला तथा फोहोर व्यवस्थापनका लागि संघीय सरकारमार्फत दातृ संस्थाहरूको सहयोग जुटाउनका लागि पहल भइरहेको छ । विराटनगरको विकासका लागि अन्य दातृ निकायहरूसित पनि निरन्तर संवाद र छलफल भइरहेको छ ।

भौतिक विकास मात्रै विकास होइन भन्दै आउनुभएको छ । अन्य क्षेत्रको विकासको अवस्था के छ ?

भौतिक विकास सँगसँगै मानव विकास पनि हुनु जरुरी छ । हामीले मानव विकासलाई पनि प्राथमिकतामा राखेर काम गरिरहेका छौं । खासगरी शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रको विकासलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेका छौं । शिक्षाको कुरा गर्नुहुन्छ भने सामुदायिक विद्यालयको गुणस्तर वृद्धिका लागि पहल भइरहेका छन् । हाम्रो प्रयासका कारण सामुदायिक विद्यालयको गुणस्तरसँगै भौतिक पूर्वाधारको विकास निकै भएको छ । कक्षा ११ को छात्रवृत्ति छनौटको परीक्षा हामी आफैंले लियौं । महानगरले यसअघि कहिल्यै पनि छात्रवृत्तिको परीक्षा लिएको थिएन । यो कार्यले राज्यले तोकेको छात्रवृत्तिको सुविधा लक्षित वर्गले पाएका छन् । महानगरका सबै सामुदायिक विद्यालयका सम्पूर्ण कक्षाकोठामा पंखा जडान गर्ने कार्य पनि भइरहेको छ । पाठ्यक्रमको पढाइ मात्रै सबै होइन भनेर हामीले विभिन्न खेलकुद प्रतियोगिता (राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड), लोकनृत्य प्रतियोगिता, चित्रकला प्रतियोगिता, विज्ञान प्रदर्शनी जस्ता कार्य गरेका छौं । अब स्वास्थ्यको कुरा गर्ने हो भने रानी प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र र बैजनाथपुर स्वास्थ्य चौकीलाई अस्पतालमा स्तरोन्नती गरेर सुविधा थप गरेका छौं । रानी अस्पतालमा निःशुल्क फिजियो थेरापी उपलब्ध गराउँदै आएका छौं । अघिल्लो वर्ष १९ वटै वडामा निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गरेका थियौं । यस वर्ष पनि जारी छ । विराटनगरलाई मोतियाबिन्दुमुक्त नगर बनाउने अभियान सुरु भएको छ । विराटनगर आँखा अस्पतालको प्राविधिक सहयोगमा १९ वटै वडामा निःशुल्क आँखा शिविर सञ्चालन गरी मोतियाबिन्दु पहिचान भएकालाई निःशुल्क शल्यक्रिया गर्ने कार्य जारी छ ।

पुरानो र ऐतिहासिक सहर भएर पनि विराटनगर किन पछि परेको जस्तो लाग्छ ?
विराटनगरको हरेक क्षेत्रमा योगदान रहेको छ । आर्थिक, राजनैतिक, सामाजिक, सांस्कृतिकलगायतका क्षेत्रमा अतुलनीय योगदान रहेको छ । वि.सं. १९९३ सालमा विराटनगर जुट मिल स्थापना भएसँगै नेपालमा आधुनिक औद्योगिक क्रान्ति सुरु भएको हो । सोही उद्योगबाट गिरिजाप्रसाद कोइराला, मनमोहन अधिकारीहरूले सुरु गरेको मजदुर हड्तालकै कारण २००७ सालमा एकतन्त्रीय राणा शासनको अन्त्य भई प्रजातन्त्र स्थापना भएको हो । विराटनगरले देशलाई धेरै नै दियो । तर अहिले यसो सोच्दा देशले विराटनगरलार्ई खासै दिएको रहेनछ भन्ने मलाई लाग्दछ । कुनै बेला देशको दोस्रो ठूलो सहर थियो । तर अहिले त्यो पनि रहेन । विराटनगरको खस्कँदो शाखलाई फर्काउन म लागिपरेको छु । अब सबै मिलेर विराटनगरलाई बनाउनुछ । विराटनगरमा जन्मिएर देश विदेशमा बसोबास गर्नुहुने सम्पूर्णलाई विराटनगरलाई माया गर्न अपिल पनि गर्दछु । विराटनगरले धेरै नेताहरू जन्मायो, उद्योगी, व्यवसायी पनि जन्मायो । तर विराटनगरको सोचेजस्तो किन विकास हुन सकेन भन्ने विषय निकै नै सोचनीय छ । यसो विचार गर्दा विराटनगरको सम्पूर्ण ध्यान राजनैतिक परिवर्तनमा मात्रै गयो । राजनैतिक परिवर्तनको नेतृत्व पनि ग¥यो । त्यसो भएकाले विराटनगरले आफ्ना लागिभन्दा देशका लागि बढी सोच्यो त्यही भएर पनि पछि परेको हो कि भन्ने मलाई लाग्दछ ।

विराटनगरमा आर्थिक विकासको सम्भावना कस्तो देख्नुहुन्छ ?

विराटनगर आर्थिक विकासको प्रचुर सम्भावना छ । जोगबनी–किमाथांका सडक निर्माण हुँदैछ । यो सडक निर्माण भइसकेपछि विराटनगर चीन र भारतको व्यापारिक केन्द्र बन्ने सम्भावना छ । भौगोलिक बनावटका कारण किमाथांका सडक बाह्रै महिना सञ्चालन हुनसक्छ । साथै चीन र भारतलाई जोड्ने सबैभन्दा छोटो दूरीको पनि सडक हो यो । कोशी प्रदेशको राजधानी भएकाले प्रदेशमा भएका सम्भावनाको फाइदा विराटनगरले लिन सक्छ । विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा यही प्रदेशमा अवस्थित छ । सगरमाथा मात्रै होइन ८ हजार मिटरभन्दा माथिका ८ वटा हिमाल त यसै प्रदेशमा छन् । विराटनगर विमानस्थललाई क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका रूपमा स्तरोन्नति गर्न सकियो भने बाह्य पर्यटक पनि आउँछन् । विराटनगरबाट माउन्टेन फ्लाइट सञ्चालन गर्दा यहाँको पर्यटन व्यवसाय पनि फस्टाउने देखिन्छ । काठमाडौंस्थित त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा देखिँदै आएको एयर ट्राफिक जामको समस्या पनि समाधान हुन्छ । धार्मिक पर्यटनको पनि उत्तिकै सम्भावना छ । हलेसी, पाथिभरा, बराहक्षेत्र पनि यही प्रदेशमा छ । १६ लाखभन्दा बढी जनसंख्या भएको छिमेकी मुलुक भारतको बिहार राज्यसित जोडिएको छ विराटनगर । यसबाहेक उत्तरप्रदेश र पश्चिम बंगाल पनि यही छेउछाउमा छन् । यी तीनवटा राज्यमा करिब ५० लाख जनसंख्या छ । त्यसबाट विराटनगरले फाइदा लिन सक्छ । स्वास्थ्य र शिक्षाको हब पनि बन्दै गएको छ विराटनगर । जहाँ दुईवटा मेडिकल कलेज छन् । उत्पादन गर्न सके बजारको अभाव छैन । छिमेकी मुलुकमा जति पनि बेच्न सकिन्छ । कला, साहित्य, संस्कृतिमा समेत विराटनगर धनी छ । १२२ जाति बसोबास गर्ने विराटनगरलाई औद्योगिक, राजनैतिकसँगै सांस्कृतिक नगरीका रूपमा पनि विकास गर्न सकिन्छ । यी सबै सम्भावनालाई अवसरमा बदलेर भावीपुस्ताले गर्व गर्न लायक विराटनगर बनाउने प्रणका साथ कार्य गरिरहेका छौं ।